DDR Museum Dabel

Afgelopen week belandde ik in een bijzonder museum in het noorden van Duitsland: het DDR Museum in Dabel. (Adres: Lindenstraße 13A, 19406) Geen hippe touchscreens of glossy vitrines, maar eindeloze gangen vol met spullen. Écht vol. Apparaten, meubels, kleding, speelgoed, gereedschap – allemaal afkomstig uit de voormalige DDR. Alsof iemand heel Oost-Duitsland heeft leeggehaald en hier weer heeft neergezet.

Wat je daar pas goed beseft: de DDR was een productieland. En een flink deel van die productie was niet voor eigen gebruik, maar bedoeld voor de export. Naar het Westen, ja – maar ook naar andere Oostbloklanden, Afrika, Latijns-Amerika en zelfs sommige Aziatische landen. In totaal werd soms wel 30 tot 50 procent van de industriële productie geëxporteerd. (en afhankelijk wie je het vraagt, wellicht nog meer) Dat gold niet alleen voor grote machines of schepen, maar ook voor alledaagse consumptiegoederen: stofzuigers, mixers, speelgoed, radio’s, textiel.

Waarom? De DDR had harde valuta nodig – Westerse munten zoals de D-mark, Hollandse guldens of de dollar. Die konden ze namelijk gebruiken om technologie, olie of grondstoffen in te kopen. Producten die goed in de markt lagen, gingen dus eerst de grens over. Met name West-Duitsland, Nederland en Scandinavië kochten massaal DDR-goederen, vaak via grote postorderbedrijven zoals Neckermann, Otto en Wehkamp. Maar ook vriendschapslanden in de Sovjetinvloedssfeer kregen DDR-producten geleverd, vaak in ruilhandelconstructies of als ontwikkelingshulp.

Verdeling van de export:

Ontwikkelingslanden: Ongeveer 5% van de buitenlandse handel van de DDR werd afgehandeld met ontwikkelingslanden .

Socialistische landen (Comecon/RGW): Ongeveer 60% van de buitenlandse handel van de DDR werd afgehandeld met landen binnen het Raad voor Wederzijdse Economische Hulp (RGW), zoals de Sovjetunie, Tsjechoslowakije, Polen en Hongarije. In 1989 ging meer dan een derde van de DDR-export naar de Sovjetunie.

Westelijke landen: Ongeveer 25% van de buitenlandse handel van de DDR vond plaats met westerse industriële landen, waarbij de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) de belangrijkste handelspartner was.

Het gevolg? De DDR-burger zelf had het nakijken. Terwijl in het Westen menig huishouden al een degelijke Oost-Duitse broodrooster had zonder dat men het wist, moesten mensen in de DDR soms jarenlang wachten op precies datzelfde apparaat. Luxeproducten waren schaars en de winkels leeg. Die scheve verdeling leidde tot frustratie, maar werd vaak stilgehouden of als “noodzakelijk voor het vaderland” uitgelegd.

In het museum zie je dat de spullen uit de DDR allesbehalve slecht waren. Veel producten zijn degelijk gebouwd, verrassend creatief ontworpen en technisch gewoon prima. Het idee dat “alles uit het Oostblok troep was” – dat klopt simpelweg niet. En dat maakt dit museum zo interessant. Het laat zien dat de werkelijkheid veel genuanceerder is dan we decennialang hebben gehoord.

Was het leven in de DDR ideaal? Zeker(!) niet. Er was controle, schaarste en beperkte vrijheid. Maar als je door de gangen van dit museum loopt, zie je ook de andere kant van het verhaal. Een kant waarin Oost-Duitse spullen stilletjes over de hele wereld verspreid raakten – en je misschien zelf ooit iets uit de DDR in huis had, zonder het te weten.

Dus als je ooit in de buurt bent van Dabel: ga erlangs. Het is geen museum waar je alleen kijkt – het is een museum waar je even in het verleden stapt. En waar je ineens beseft dat de grens tussen Oost en West in de praktijk soms minder duidelijk was dan op de landkaart.